Wat zijn orchideeën

Alle orchideeën hebben bloemen waarin de meeldraden en stempels met elkaar vergroeid zijn tot een zuiltje. Het stuifmeel zit op elkaar gepakt in klompjes die in een steeltje uitlopen met aan het einde een kleefschijfje. Dit kleefschijfje steekt uit de helmknop bovenop het zuiltje en hecht zich aan bloembezoekende bestuivers als die ertegenaan komen. De stuifmeelklompjes worden vervolgens meegenomen naar een volgende bloem. Als ze daar tegen de stempel aan worden geduwd vindt bevruchting plaats. 

Sterk vergrote stuifmeelklompjes in helmknop van Ophrys insectifera (Vliegenorchis) – foto Shih-Chung Hsu.

Rond het zuiltje staan twee kransen van bloembladen: een buitenste ring van drie kelkbladen en een binnenste ring van drie kroonbladen. Een van de kroonbladen – de lip – is extra groot en vaak opvallend gekleurd of voorzien van een nectarspoor of honingmerk om bestuivers te lokken. Om extra veel licht op de lip te laten vallen draaien de meeste orchideeënbloemen tijdens het opengaan zodat de lip van de volledig geopende bloem uiteindelijk omlaag wijst.

Bloem van de Rietorchis (Dactylorhiza praetermissa) – (c)E.J. van Wijngaarden.
Bloem van de Welzweverophrs (Ophrys tenthredinifera) – (c)E.J. van Wijngaarden.
Bloem van de Wolzweverophrys (Ophrys tenthredinifera) – (c) E.J. van Wijngaarden.

Levenscyclus
Orchideeënzaden zijn heel klein en licht en worden door de wind verspreid.Voor het ontkiemen is vaak een bodemschimmel nodig. De schimmel dringt via de wortelharen de orchideeënwortel binnen en tapt daar suikers af. Omgekeerd kan een orchidee met hulp van bodemschimmels veel efficiënter allerlei mineralen uit de bodem opnemen. (Het samenlevingsverband tussen een plant en een schimmel wordt mycorrhiza genoemd). 

Schimmeldraden worden verteerd in de wortelcellen van het Vogelnestje (Neottia nidus-avis).
De schimmeldraden dringen de orchideeënwortel binnen. Afb. W. Vöth.