Karel (C.A.J) Kreutz. (2019). Orchideeën van de Benelux (Delen 1 en 2). Sint Geertruid: Kreutz Publishers.
De Orchideeën van de Benelux behandelt de orchideeën van Nederland, België en het Groothertogdom Luxemburg in één uitgave. Een belangrijke reden hiervoor is dat er een duidelijke samenhang bestaat tussen deze drie landen door grensoverschrijdende plantengeografische districten met de daaraan gebonden kenmerkende orchideeënsoorten. Zo zetten bijvoorbeeld de kalkhoudende bodems in Zuid-Limburg zich voort in Wallonië (de zgn. Calestienne), welke zich kenmerken door hun grote rijkdom aan orchideeën. Deze grensoverschrijdende gebieden behoren in feite tot grotere samenhangende natuurterreinen met veel dezelfde soorten.
In dit werk worden alle voorkomende en uitgestorven taxa van de Benelux gepresenteerd. Zij zijn logisch op alfabetische volgorde geclusterd en met al hun bijzonderheden uitgebreid toegelicht. Daarbij komen ook vrij uitvoerig de belangrijkste ondersoorten en variëteiten aan bod. Deze aanpak kenmerkt zich de laatste decennia bij vrijwel alle planten- en diersoorten. De taxa worden gepresenteerd met hun correcte naamgeving, type, basionym, kenmerkende eigenschappen met hun belangrijkste veldkenmerken, bloeitijd, biotoop en ecologie alsmede hun algehele verspreiding. De verspreiding in Nederland, België en Luxemburg wordt per land besproken met historische en actuele informatie. De soortbeschrijvingen worden gecompleteerd met vele fotografische opnamen van planten en biotopen alsmede alle bekende hybriden. Daarnaast per hoofdsoort een aquarel, herbariumvellen van uitgestorven soorten per land alsmede historische en actuele verspreidingskaarten met een rastergrootte van 4 km2 in drie tijdvakken: 1850-1950, 1951-1999 en vanaf 2000.
In de inleiding wordt vrij diep ingegaan op de systematiek en biologie, ecologie en levenscyclus van de orchideeën in de Benelux. Verder behandelen enkele hoofdstukken herintroductie en neofyten, bescherming en wettelijke bepalingen, achteruitgang en bedreiging, orchideeënrijke landschappen en biotopen alsmede de fytogeografische districten en informatie over de verspreidingskaarten. Daarnaast komen ook taxonomische en nomenclatorische aspecten aan de orde, waarbij ook kort op het soortbegrip wordt ingegaan. Zoals bekend staat het soortbegrip de laatste decennia sterk onder druk, waarbij steeds vaker de rang van ondersoort niet meer gebruikt wordt. Vermoedelijk zal in de nabije toekomst naar een systeem gegaan worden van geslachtsnaam en naam soort (inclusief ondersoort), dus bijvoorbeeld niet meer Dactylorhiza incarnata subsp. coccinea, maar gewoon Dactylorhiza coccinea. Afwijkingen tot een bepaalde hoogte worden dan als variëteit beschreven. Dit systeem is duidelijker en nomenclatorisch veel minder problematisch.
Karel (C.A.J) Kreutz. (2018). Ontdek de Orchideeën van het Gerendal. Sint Geertruid: Kreutz Publishers.
In deze gids wordt in kort bestek de Orchideeën van het Gerendal besproken, waarbij hoofdzakelijk ingegaan wordt op de beschrijving en herkenning van de thans aanwezige soorten. Ook worden bijzonderheden over hun verspreiding in Nederland in vergelijking met het Gerendal aangegeven. Verder wordt ingegaan op de groeiplaatsen in het Gerendal alsmede hun verspreiding. De nadruk ligt echter ook op het beeldmateriaal, waardoor de soorten eenvoudig herkend kunnen worden. Daarnaast wordt ruime aandacht besteed aan de Orchideeëntuin, die in 2018 haar 60-jarig bestaan viert.
Karel (C.A.J) Kreutz, & Hans Dekker. (2018). Nieuwe kennis over Nederlandse en Belgische orchideeën. Sint Geertruid: Kreutz Publishers.
Nieuwe kennis over Nederlandse en Belgische orchideeën: een zevental artikelen met actuele informatie over enkele bijzondere orchideeënsoorten, eerder verschenen in Gorteria, het Journal Europäischer Orchideen en Liparis.
Veldgids Nederlandse Orchideeën, C.A.J. Kreutz, ISBN: 90-806626-5-8
Deze veldgids verscheen 2001 en is de pocketversie van het standaardwerk “De orchideeën van Nederland”. Met zijn kleine formaat van 11 x 19 cm kan het gemakkelijk worden meegenomen op excursie. Het boekje bevat 124 pagina’s en is rijkelijk geïllustreerd met 120 kleurenillustraties. De eerste druk was voorzien van een slappe kaft en was in no time uitverkocht. Daarom volgde er in 2005 een 2e, volledig gewijzigde druk. Deze is voorzien van een harde kaft en meet 15,5 x 22,5 cm. Het boek telt 143 pagina’s, 191 kleurenfoto’s en 53 verspreidingskaartjes. De veldgids is de ideale kennismaker voor onze wilde orchideeën; alle soorten, ondersoorten en variëteiten die in Nederland voorkomen (en voorkwamen) worden met een uitgebreide soortsbeschrijving, hun bloeitijd, de biotoop waarin zij voorkomen, hun verspreiding en een korte opmerking over hun bedreiging behandeld. De determinatietabel, de bloemdiagrammen en drie kleurenfoto’s zorgen ervoor dat de afzonderlijke soorten gemakkelijk op naam gebracht kunnen worden. Enkele hoofdstukken beschrijven daarnaast in kort bestek kenmerken en bijzonderheden van orchideeën, ecologie, biotooptypen waarin orchideeën voorkomen, achteruitgang en de bescherming van alle Nederlandse soorten. Bovendien worden ook enkele hybriden afgebeeld.
De orchideeën van Nederland, C.A.J. Kreutz & H. Dekker, ISBN: 90-805149-1-8
In 2000 verscheen dit monumentale standaardwerk over de Nederlandse orchideeën; een boek met 512 pagina’s en liefst 720 kleurenfoto’s. De grootte van het boek – 24 x 31 cm – maakt het met een gewicht van bijna 3 kg niet meteen geschikt om mee te nemen op excursie. Het is eerder bedoeld als naslagwerk. Het is uiterst volledig en rijkelijk geïllustreerd.
Het boek beschrijft in detail de biotooptypen, waarin orchideeën in Nederland groeien; de orchideeënsoorten worden dan ook bij de desbetreffende biotooptypen ingedeeld. Daarnaast wordt er zeer uitvoerig aandacht besteed aan de bedreiging, de bescherming en het beheer van deze bijzondere plantenfamilie. Er worden waardevolle adviezen gegeven over het instandhouden van terreinen, waarin orchideeën voorkomen. Ook worden er gegevens over de kenmerken van de planten alsmede de bestuiving vermeld en worden de belangrijkste groeiplaatsen van Nederland uitvoerig beschreven, waarbij vooral op de ecologie, de bedreiging en het beheer daarvan wordt ingegaan.
Bovendien zijn in dit boek van alle Nederlandse orchideeënsoorten verspreidingskaartjes in kleur met een raster van 1 km2 opgenomen. Dit wil zeggen dat alle actuele vondsten vanaf 1980 in dit raster zijn weergegeven. Vondsten van voor 1950 en de periode 1950-1980 zijn als vanouds in uurhokken (25 km2) ingetekend.
1. An Atlas of Orchid Pollination – European Orchids A.A. Balkema, 1995 N. A. van der Cingel ISBN 90 5410 190 3
Dit Engelstalige boek meet 20,5 x28,5 cm en telt 175 bladzijden. Het is voorzien van talrijke illustraties, schetsen en pentekeningen. De Nederlander Nelis van der Cingel † beschrijft in dit boek de verschillende bestuivingmechanismen bij Europese orchideeën. Het eerste deel is een algemene inleiding en behandelt alle aspecten van de bestuiving bij orchideeën. De lezer kan zich een goed beeld vormen van de verschillende aspecten die hierbij komen kijken. In het tweede deel komen dan alle genera van de West-Europese orchideeën aan bod. Het boek sluit af met een aantal bijlagen. Wie dit boek leest zal tot het besluit komen dat de bestuiving bij orchideeën bijzonder boeiend en interessant is en dat deze planten ontzettend veel trucs bezitten om te zorgen dat ze bestoven worden.
Volledigheidshalve vermelden we hier dat van der Cingel ook een vervolg schreef dat in 2001 verscheen, waarbij hij de bestuiving beschrijft van orchideeën uit Azië, Australië, Afrika en Amerika.
2. Population Ecology of Terrestrial Orchids, SPB Academic Publishing, 1991Edited by T.C.E. Wells en J.H. Willems ISBN 90-5103-068-1
Tussen 18 en 22 juni 1990 vond er in Zuid Limburg een Internationaal Orchid Symposium plaats. Op het programma stonden 4 onderwerpen:
• Population dynamics and management
• Dynamics of flowering and fruiting
• Phenology of growth and dry matter parttioning
• Population dynamics and matrix models
39 deelnemers uit 12 verschillende landen namen deel en hun voordrachten zijn in dit boekje gepubliceerd. Tijdens dit Symposium bleek dat minder dan 20 soorten terrestrische orchideeën van de ganse wereld worden bestudeerd op het vlak van populatie dynamiek.
Hieruit blijkt hoe weinig wij eigenlijk afweten van het leven van orchideeën. Uit de verschillende voordrachten blijkt hoe interessant het bestuderen van orchideeënpopulaties op lange termijn wel is en hoe weinig technische middelen je daarvoor eigenlijk nodig hebt.
We vinden in dit werk bijdragen over Dactylorhiza praetermissa, Ophrys apifera, Orchis simia, Orchis militaris, Anacamptis pyramidalis, Epipactis helleborine en Ophrys sphegodes.
16 x 24 cm, 189 bladzijden.
3. Trends and fluctuations and underlying mechanisms in terrestrial orchid populations Edited by P. Kindlmann, J.H. Willems and D.F. Whigham ISBN 90-5782-123-0 Backhuys Publishers, 2002
Tussen 6 en 13 mei, 2001 ging er in Tsjechië een conferentie door over de ecologie en biologie van orchideeën. Het was opgezet als het vervolg van het internationaal symposium dat in 1990 doorging in Zuid Limburg.
Alle verslagen van de voordrachten zijn in dit boek gebundeld en zitten vervat in één van de volgende onderwerpen:
• Demography and population dynamics
• Flowering and fruiting
• Mycorrhiza and seed germination
• Management and conservation
In dit boek staan o.a. bijdragen over Dactylorhiza lapponica, Gymnadenia conopsea, Orchis simia, Orchis ustulata, Cypripedium calceolus, Orchis purpurea, Dactylorhiza fuchsii, Himantoglossum hircinum en Orchis morio.
16,5 x 24,5 cm, 254 bladzijden.
4. Kompendium der Europäischen Orchideen / Catalogue of European Orchids. C.A.J. Kreutz Kreutz Publishers, 2004 ISBN90-806626-4-X
De laatste 30 jaren is het aantal soorten orchideeën schrikbarend gestegen. Door de toegenomen mobiliteit zijn vele gebieden toegankelijk geworden, nieuwe soortbegrippen deden hun intrede, en onderlinge rivaliteit zijn hier onder andere verantwoordelijk voor. Het gebeurt ook vaak dat een soort, beschreven door de “concurrentie”, prompt werd herbenoemd door het andere kamp.
Kreutz heeft een poging ondernomen om in dit kluwen orde te scheppen. Deze catalogus bevat alle tot dan bekende taxa, vermeldt wie de auteur is, waar de publicatie verscheen, het jaartal en alle bekende synoniemen.
15 x 21,5 cm – 239 bladzijden
5. West European Orchids – Elisa Klopfenstein. 5 delen National Botanic Garden of Belgium, 1994. ISBN 90-72619-17-X deel 1, ISBN 90-72619-18-8 deel 2, ISBN 90-72619-19-6 deel 3, ISBN 90-72619-20-X deel 4, ISBN 90-72619-21-8 deel 5
Na de verschijning van “ Orchidaceae Belgica ” bleef Elisa Klopfenstein orchideeën afbeelden. De 5 delen van “West European Orchids” zijn samen verkrijgbaar in een luxueuze linnen mat of apart te koop. In elk deel horen 12 platen thuis van 28 x 40,5 cm , waarop telkens de volledige orchidee, ondergrondse en bovengrondse delen, bloemen, bloemanalyse, zuiltje en andere details worden getoond. Elke plaat is met de grootste zorg gemaakt en omdat Klopfenstein met levend materiaal werkt, zijn deze botanische platen zeer natuurgetrouw. De details die worden afgebeeld zijn niet door foto’s te evenaren. Naast de platen zijn er ook kleine fiches waarop uitleg staat in het Engels over vindplaats, datum, waar de soort beschreven werd, de verschillende afgebeelde onderdelen en een beetje uitleg over de soort.
Wilde orchideeën van Europa deel 1 & 2 Jacobus Landwehr ISBN: 90-70099-08-X & ISBN: 90-70099-09-8
Jacobus Landwehr heeft nagenoeg zijn ganse leven gewijd aan het tekenen van mossen, grassen en orchideeën. Voor zijn vele verdiensten op veldbiologisch vlak, op het gebied van natuurbehoud en de educatie daarover is hij gedurende zijn leven meermaals onderscheiden (o.a. Ridder in de orde van Oranje Nassau, Heimans-Thysse prijs).
Het tweedelige werk “Wilde orchideeën van Europa” werd in 1977 uitgegeven door de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland. Jaren lang gold dit als een standaardwerk voor Europese orchideeën en ook al is dit al werk 30 jaar oud, het blijft een klassieker.
Wie deze boeken tegenkomt in het modern antiquariaat, mag niet twijfelen. Al bladerend kom je nog steeds een schat aan informatie tegen op de 575 pagina’s.
Orchideeën in Zuid-Limburg, C.A.J. Kreutz, ISBN: 90-5011-029-0
Is uitgegeven door de KNNV in de reeks “Natuurhistorische Bibliotheek van de KNNV” als nr. 58. De eerste uitgave dateert van 1992. Een 2e druk verscheen in 1994 in een iets luxueuzer jasje. Dit boek telt 320 pagina’s en meer dan 250 illustraties waarvan 202 in kleur.
Er wordt zeer uitgebreid aandacht aan de Zuidlimburgse orchideeën besteed. Het geeft een overzicht van de rijkdom die Zuid-Limburg nog herbergt. Maar het geeft ook een schrijnend beeld van de enorme achteruitgang in deze eeuw.
Van elke soort zijn vier kleurenfoto’s opgenomen, bovendien van belangrijke en/of verdwenen soorten zwart-wit foto’s van de desbetreffende herbariumvellen. Het geheel wordt afgerond met rubrieken over het voorkomen in aangrenzend buitenland, de bloeitijd in Zuid-Limburg, beschrijving van de biotoop, verspreiding elders in Nederland en een uitgebreide toelichting op de verspreidingskaartjes.
In de inleiding worden alle belangrijke natuurgebieden, waar orchideeën in Zuid-Limburg voorkomen, beschreven. Foto’s van deze gebieden worden alle in het boek afgebeeld; van verdwenen terreinen zijn oude zwart-wit foto’s opgenomen. In het nawerk worden ook alle hybriden, die in Zuid-Limburg voorkomen of voorkwamen, besproken en met twee foto’s per taxon afgebeeld. Volledige lijsten over aantallen en populaties, alsmede verscheidene kaarten en een uitgebreid literatuuroverzicht completeren het geheel.
De verspreiding van de inheemse orchideeën in Nederland, C.A.J. Kreutz, ISBN: 90-03-90161-9
Is uitgegeven door de KNNV in de reeks “Natuurhistorische Bibliotheek van de KNNV” als nr. 44. Dit boek verscheen in 1987, telt 257 pagina’s en meer dan 130 illustraties in kleur.
In dit boek wordt de kartering van de Nederlandse inheemse orchideeën behandeld, waarbij onder andere is uitgegaan van de zeer actuele stand sinds 1980. Van elk taxon is een verspreidingskaartje en twee paginagrootte foto’s opgenomen. De verspreiding wordt weergegeven in uurhokken, dat zijn blokken van 5 x 5 km (25 km2). De begeleidende tekst geeft onder meer informatie over bescherming, zeldzaamheid, biotoop, kenmerken, vroegere en tegenwoordige voorkomens, kritische beschouwing, bloeitijd en verspreiding buiten Nederland. Door toepassing van geselecteerde opnames wordt determinatie van vrijwel alle 53 taxa zonder determineertabellen eenvoudiger.
Herfstschroeforchis – portret van een laatbloeier, J.H. Willems, ISBN: 90-74508-12-X
Uitgegeven door de Stichting Natuurpublicaties Limburg (SNL) in 2006, in opdracht van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg. Het boek telt 79 pagina’s en meet 17,5 x 24,5 cm . De auteur, Dr. Jo Willems, verbonden aan de Universiteit Utrecht, volgt sinds 1981 een deelpopulatie van deze zeldzame orchidee en bespreekt de resultaten van 25 jaar onderzoek. Deze monografie is zeer onderhoudend geschreven en laat u toe diep door te dringen in het leven van de herfstschroeforchis. Werken als deze zijn erg zeldzaam want er zijn niet zoveel mensen die zich met de dynamiek van orchideeënpopulaties bezig houden over een lange periode. Jo Willems is wat dat betreft een autoriteit in Europa en dit boek is dan ook een aanrader voor diegenen die meer wil weten over orchideeën dan hun naam.
Veldwerk Europese orchideeën – een handleiding, KNNV wetenschappelijke mededeling 201
De wetenschappelijke mededelingen van de KNNV zijn bekend om hun grote wetenschappelijke waarde. In 1991 schreven leden van de Werkgroep Europese Orchideeën onder redactie van Dirk Kapteyn den Boumeester en Piet Brederoo een handleiding met als naam “Veldwerk Europese orchideeën”. Je vindt hier bijdragen over de verschillende vormen van veldwerk, bloembouw en terminologie, kartering, fotografie e.d.
Orchidaceae Belgicae 1-4 Elisa Klopfenstein & Philippe Toussaint D/1987/0325/7, D/1984/0325/, D/1985/0325/5, D/1986/0325/10, D/1986/0325/10
Het echtpaar Toussaint – Klopfenstein vulde elkaar voorbeeldig aan. Terwijl zij haar passie op een hoog artistiek niveau uitleefde, was hij de man die haar begeleidde in het veld en de literatuur rond orchideeën bestudeerde. Hun samenwerking leverde een erg mooi en waardevol werk op, dat door de Nationale Plantentuin van België werd uitgegeven.
In deze 5 delen komen 54 soorten en 6 hybriden aan bod. Elk deel bevat dus 12 botanische platen van 26 x 40 cm . Deze platen zijn uiterst nauwkeurige aquarellen met levende planten als model. Die planten werden steeds terug gebracht na gebruik zodat er geen misbruik van gemaakt werd. Elke plaat bevat naast de habitus opnamen ook vele details van de bloemen, het zuiltje, de pollinia en de ondergrondse delen. Omwille van deze details en vanwege het feit dat deze aquarellen werden gemaakt aan de hand van levend materiaal, zijn deze botanische platen van grote wetenschappelijke waarde en zijn ze uitermate geschikt om de bouw van onze inheemse soorten te leren kennen. De begeleidende tekst die bij elk deel zit geeft daarenboven nog uitleg over de etymologie, de soort, de verspreiding en de verwantschap met andere soorten weer.
Elisa Klopfensteins werk wordt in de wetenschappelijke wereld zéér op prijs gesteld en ze ontving talrijke onderscheidingen, waar onder de gouden medaille voor beste wetenschappelijke werk op het Wereld Orchideeën Congres te Glasgow in 1993.